Vücudumuzun enerji ihtiyacı, yiyeceklerimizdeki temel besin öğeleri karbonhidrat, protein ve yağlardan sağlanır. Emilebilmek için en küçük parçalarına ayrılan besin öğelerinin en önemlisi “glukoz” adı verilen basit şekerlerdir. Glukoz başta beyin olmak üzere vücudun tüm organlarının önemli bir besin kaynağıdır. Hücreler ihtiyacı olan glukozu, midenin arkasında bulunan pankreas bezinin salgıladığı insülin hormonu yardımıyla kullanır.
Şeker hastalığı (diyabet), pankreasın yeterli miktarda insülin üretememesi ya da ürettiği insülinin etkili bir şekilde kullanılamaması durumunda gelişen bir hastalıktır. İnsülin, şekerin hücre içine girmesini ve hücrede glikojen olarak depolanmasını sağlar. Şeker hastası, yediği besinden kana geçen şekeri yani glukozu kullanamaz ve bu durumda kan şekeri düzeyi yükselir (hiperglisemi). Bu durum uzun dönemde birçok doku ve organda hasara yol açar.
Günümüzde dünyada her 12 kişiden 1’i şeker hastalığından etkilenmektedir. Öte yandan şeker hastalığı olan kişilerin neredeyse yarısı henüz tanı almamıştır. Bu da, aslında her 2 şeker hastasından 1’inin hastalığından habersizce yaşamına devam ettiğini gösteriyor. Türkiye’de ise 2014 verilerine göre 7.2 milyonun üzerinde şeker hastası bulunmaktadır. Bu hastaların 2 milyondan fazlasına henüz tanı konmamıştır.
Şeker hastalığının türleri nelerdir?
Şeker hastalığının tip 1 şeker hastalığı ve tip 2 şeker hastalığı olmak üzere belirgin iki tipi vardır.
Tip 1 şeker hastalığı insülinin pankreasta hiç üretilmediği ya da çok az üretildiği tiptir ve sıklıkla çocukluk ve gençlik döneminde görülür.
Şeker hastalığı vakalarının %90-95’ini oluşturan ve genellikle orta yaş ve üzerindeki bireylerde görülen tip 2 şeker hastalığında ise vücut insülin üretmektedir; ancak hücreler insüline direnç göstermektedir. Buna bağlı olarak zaman içinde üretilen insülin miktarı da yetersiz kalır. Bu sebeple yemeklerden sonra kandaki şeker hücrelere giderek enerjiye dönüşemez ve kan şekeri düzeyi yükselir.
Gizli şeker (pre-diyabet) nedir?
Kişinin kan şekeri düzeyi normalden yüksek olduğu halde şeker hastalığı tanısı koymaya yeterli yükseklikte değilse bu durumda kişi gizli şeker hastası olarak adlandırılır. Bazı çalışmalarda gizli şekeri olan çoğu kişide 10 yıl içinde tip 2 şeker hastalığı geliştiği saptanmıştır. Gizli şeker hastası bireylerde kalp ve damar hastalık riski kan şekeri normal olan bireylere kıyasla 1.5 kat daha fazladır. Şeker hastalığı olan bireylerde ise 2-4 kat fazladır. Gizli şekeri olan bireyler yaşam tarzı değişiklikleri sayesinde şeker hastalığını önleyebilir ve geciktirebilir.
Hamilelikte şeker hastalığı
Hamilelik öncesi yeterli insülin salgılayabilen pankreas hücreleri hamileliğin ilerlemesiyle yeterli insülin salgılayamaz, bu nedenle daha önce şeker hastalığı belirtisi olmadığı halde hamilelik boyunca kan şekeri yükselebilir. ‘Gestasyonel Diyabet’ olarak isimlendirilen bu tablo, hamilelik bitiminde genellikle düzelir.
Genellikle ailesinde çok sayıda şeker hastası bulunan kişiler, 30 yaşın üzerinde, fazla kilolu hamileler gestasyonel diyabet açısından risk taşırlar. Gestasyonel diyabet doğumdan sonra genellikle düzelir fakat sonraki hamileliklerde tekrarlama riski yüksektir (yaklaşık %50).
Tip 1 şeker hastalığının belirtileri
Tip 1 şeker hastalığının başlıca belirtileri; ağız kuruluğu, susama hissi, sık idrara çıkma, yorgunluk ve halsizlik, sık acıkma, diyet yapmadığı halde zayıflama, bulanık görme, ellerde ve ayaklarda hissizlik veya uyuşma ve karıncalanmadır.
Ağız kuruluğu, susama ve sık idrara çıkma: İnsülin eksikliğine bağlı olarak kanda biriken aşırı şeker idrarla atılırken vücut suyunu da çektiği için idrar miktarı fazlalaşır. Bu durumda susama hissi ve ağız kuruluğu artar. Sonuç olarak hasta normalden daha çok idrara çıkıp daha fazla su içmeye başlar.
Kilo kaybı: Alınan gıdalardan yararlanamayan vücut hücreleri enerji kaynağı olarak depolardaki yağları yakıt olarak kullanmaya başlar ve kişi zayıflar.
Yorgunluk: Hücre içinde enerji (şeker) yoksunluğu nedeniyle hasta, kendisini yorgun ve huzursuz hisseder.
Bulanık görme: Kandaki şeker seviyesi çok yüksek ise vücudun tüm dokularından, bu arada göz merceğinden de su çekilir. Bu sebeple bakılan objelere odaklanılması güçleşir ve bulanık görme ortaya çıkar.
Bu belirtilerin ortaya çıkması için gereken süre, tahribatın miktarına ve hızına bağlıdır. Bazı hastalarda belirtiler o kadar hızlı ilerler ki, hastalar şeker hastalığı teşhisi konmadan önce önemli bir şikayetleri olmadığını ifade ederler. Öte yandan, tahribat haftalar, aylar, hatta yıllar boyunca sürebilir. Tahribatın hızlı olması durumunda vücut enerji ihtiyacı için kendi proteinlerini ve yağlarını kullanmak zorunda kalır. Özellikle yağların aşırı yıkımıyla oluşan ve keton cisimleri adı verilen son ürünler vücut için zararlı atıklardır ve vücutta birikerek ketoasidoz denilen duruma yol açar. Ketoasidozun belirtileri ise, karın ağrısı, hızlı solunum, aşırı halsizlik ve yorgunluktur. Böyle bir durumda derhal hastaneye başvurmak gerekir.
Tip 2 şeker hastalığının belirtileri
- Sık idrara çıkma
- Ağız kuruluğu
- Çok su içme
- Açlık hissi
- Cilt yaralarının geç iyileşmesi
- Kuru ve kaşıntılı bir cilt
- Sık sık enfeksiyon gelişmesi
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma
Ancak bu belirtiler zaman içinde yavaş yavaş ortaya çıkar.
Şeker Hastalığına İyi Gelen Bitkiler
- Çörek otu birçok hastalığa deva olduğu gibi şeker hastalığına da fayda sağlar.
- Yaban mersini de diyabete karşı kullanılabilecek bitkiler arasındadır. Yaban mersininin meyveleri ve yaprakları bu hastalığa karşı kullanılabilir. 1 çorba kaşığı yaban mersini yaprağını 2 bardak suyun içine atın. 4-5 dakika kadar kaynatın. Yemeklerden 15 dakika kadar önce yarım bardak için.
- 1 çay kaşığı karadut yaprağını 1 çay bardağı önceden kaynattığınız suyun içine koyun. 5 dakika kadar bekletin ve yemeklerden önce için.
- Yulaf unu da bu hastalık için çok faydalıdır. 1 bardak suyun içine 1 yemek kaşığı yulaf unu katın. Hafif koyulaşıncaya kadar kaynatın. Yemeklerden önce günde 3 kez bu yulaflı karışımı için.
- Keten tohumu da bu hastalığa karşı iyi gelen bitkiler arasındadır. 1 çorba kaşığı keten tohumunu iki bardak suda kaynatın. Yemeklerden önce günde iki kez yarım bardak kaynayan bu sudan için.
- Kuşburnu çayı içmek de diyabete karşı fayda sağlar.
- Karahindiba bitkisi de şeker hastaları için oldukça faydalıdır. Bu rahatsızlığı olanlar sık sık karahindiba tüketmelidir.
- Sıcak yaz günlerinde su içeriği oldukça yüksek olan salatalık da diyabet için fayda sağlar. Salatalık tüketilmesi diyabeti dengeler. Bu sıcak yaz günlerinde bol miktarda salatalık yemeye çalışın.
- Yer Elması da fayda sağlar.
- Okaliptüs de şeker hastalığına fayda sağlayan şifalı bitkiler arasındadır. 1 yemek kaşığı okaliptüs yaprağını 5 bardak kaynamış suya koyun. 10 dakika kadar bekleyin ve soğumaya başlayınca 1 çay bardağı için. Yemeklerden önce tüketmenizde yarar vardır.
- Taze fasulye, ıspanak ve enginar gibi yeşil sebzeleri de tüketmek oldukça fayda sağlayacaktır.